Ostoja obejmuje zwarty kompleks leśny, w którym dominują lasy liściaste o dużym stopniu naturalności i wysokiej różnorodności biologicznej. Stwierdzono w niej 44 gatunki ptaków umieszczonych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 12 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. W przypadku niektórych, jak muchołówka białoszyja czy orzełek, Puszcza Białowieska stanowi miejsce bytowania przynajmniej połowy krajowej populacji gatunków. Dla wielu innych, np.: dzięcioła białogrzbietego, średniego czy trójpalczastego, a także lelka, sóweczki i włochatki, jest jedną z najważniejszych ostoi w kraju. Ogółem w puszczy stwierdzono gniazdowanie 240 gatunków ptaków, co stawia tę ostoję wśród najważniejszych europejskich ostoi ptasich. Niezwykłe jest całe bogactwo przyrodnicze puszczy. Dotychczas stwierdzono w niej ok. 11 tys. gatunków zwierząt, 1020 gatunków roślin naczyniowych, 260 gatunków mchów, 325 gatunków porostów oraz ok. 1200 gatunków grzybów wielkoowocnikowych. Pod wieloma względami, przyroda puszczańska stanowi unikat na skalę krajową, europejską, a nawet światową. To tutaj żyje największa na świecie populacja żubrów, tu spotkany jest kompletny zestaw gatunkowy ssaków kopytnych Polski, a także niemal pełny skład krajowych gatunkowy ssaków i ptaków drapieżnych. Dzięki obecności w lesie dużej ilości obumarłej martwej materii, puszcza stanowi ostoję wielu rzadkich gatunków bezkręgowców, a w przypadku niektórych gatunków jest to jedyne znane ich stanowisko w Polsce. Aż 36 gatunków zwierząt występujących w puszczy, znajduje się w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. W tym samym załączniku znalazło się jeszcze 6 gatunków roślin naczyniowych, obecnych w tej ostoi. Niemal połowę obszaru tworzą grądy, czyli lasy, w których drzewostan tworzą głównie dęby, lipy i graby. Obniżenia terenu oraz doliny puszczańskich rzek Narewki, Hwoźnej, Orłówki i in. porastają lasy łęgowe z dominującym jesionem i olszą, a zatorfionych ich fragmentach wykształciły się subborealne świerczyny na torfie, olsy, brzeziny bagienne i bagienne lasy sosnowo-brzozowe. Z kolei na terenach wywyższonych, szczególnie na glebach piaszczystych i żwirowych dominują bory mieszane, a gdzieniegdzie spotykane są reliktowe grądy wysokie i świetliste dąbrowy. Ubogie piaski eoliczne i wydmy porastają bory brusznicowe i czernicowe, miejscami również chrobotkowe. W mokrych obniżeniach terenu pomiędzy wydmami wykształciły się bory bagienne i bezleśne torfowiska wysokie. W pozbawionych lasu częściach dolin rzecznych spotyka się zarośla wierzbowe, wilgotne łąki, ziołorośla, a czasem również łąki kośne, zaś w rejonach podtopionych - szuwary trzcinowe i turzycowe. W przekształconych fragmentach puszczy - przy drogach i nasypach kolejek wąskotorowych - wytworzyły się murawy kserotermiczne. Łącznie ok. 80% ostoi zajmują lasy porastające siedliska wymienione w załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Oprócz nich, na bezleśnych obszarach ostoi występują dalsze siedliska z tego załącznika. W sumie, na terenie ostoi, odnotowano 17 typów siedlisk z załącznika I.

Dane uaktualniono w 2009 roku.

Popularność Puszczy Białowieskiej sprawia, że na terenie ostoi istnieje szeroka gama usług turystycznych. Najłatwiej dotrzeć tutaj pociągiem z kierunku Białegostoku lub Warszawy. Komunikacja kolejowa kończy się w Hajnówce i aby dotrzeć do innych miejscowości puszczańskich, w tym najpopularniejszej z nich - Białowieży, trzeba skorzystać z komunikacji autobusowej (PKS lub linie prywatne). Dobrze rozwinięta jest również sieć dróg dojazdowych do puszczy z kierunków: Białegostoku, Warszawy, Lublina i Siedlec. Na miejscu istnieją trzy ośrodki informacji turystycznej (2 w Hajnówce i 1 w Białowieży). Rozbudowana jest sieć kwater noclegowych, a ich największy wybór znajduje się w Białowieży. Tu znajduje się także schronisko PTSM oraz Dom Wycieczkowy PTTK. Nocleg można znaleźć również w Hajnówce, Dubiczach Cerkiewnych, Teremiskach, Budach, Narewce. Większe pensjonaty i hotele (3 i 4 gwiazdkowe) znajdują się w Hajnówce i Białowieży. Białowieża dominuje również pod względem liczby restauracji, choć te znajdziemy również w Hajnówce. W pozostałych miejscowościach trzeba nastawić się raczej na żywienie indywidualne albo w miejscu zakwaterowania. Ostoję przecina kilka szlaków turystycznych, po których można poruszać się zarówno pieszo, jak i rowerami (wypożyczalnie rowerów znajdują się w Białowieży przy hotelach, a także przy niektórych kwaterach prywatnych). W północnej części ostoi możliwe jest również uprawianie turystyki kajakowej na rzece Narewce od miejscowości Gruszki (wyłącznie w dół rzeki). Poruszanie się po szlakach w całej puszczy możliwe jest bez przewodnika. Wyjątkiem jest szlak prowadzący przez Obszar Ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego, do którego można wejść jedynie z przewodnikiem i po wykupieniu biletu. Obsługą przewodnicką tego szlaku zajmuje się szereg prywatnych biur turystycznych i białowieski oddział PTTK. Maksymalna wielkość grupy wchodzącej na szlak nie może przekroczyć 20 osób. Do największych atrakcji turystycznych w ostoi zalicza się Obszar Ochrony ścisłej BPN, Muzeum Przyrodnicze BPN wraz z otaczającym go parkiem, Rezerwat Pokazowy Zwierząt oraz Szlak Dębów Królewskich (obecnie zamknięty ze względu na zły stan zdrowia pomnikowych drzew). Poza nimi istnieje wiele ciekawych, często zabytkowych budowli. Wśród nich na wyróżnienie zasługują cerkwie z Białowieży, Dubiczach Cerkiewnych, Narewce i Hajnówce, liczne stare chaty z zachowanymi zdobieniami i barwnymi okiennicami, pamiętające czasy carskie budynki stacji kolejowej Białowieża Towarowa (obecnie restauracja), Ośrodka Edukacji oraz dawnej siedziby Dyrekcji BPN, Domu Wycieczkowego PTTK, białowieskiej poczty czy Instytutu Badawczego Leśnictwa w Białowieży. Ciekawą architektura wyróżniają się też dworki będące siedzibą Nadleśnictwa Białowieża i działającego przy nim Ośrodka Edukacji Leśnej "Jagiellońskie", w którym znajduje się również nieduży hotel. Dużą atrakcją jest również możliwość zamówienia w Nadleśnictwie Hajnówka przejazdu kolejką wąskotorową z Hajnówki do Topiła. W Białowieży można wynająć również bryczkę, a zimą sanie.
Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna mieści się przy ul. Malmeda 6 w Białymstoku. Lokalne Organizacje Turystyczne znajdują się w Augustowie, Suwałkach, Zawadach. Można także nawiązać kontakt z lokalnymi grupami działania, m.in. w Suwałkach ("Nasza Suwalszczyzna"), Dąbrowie Białostockiej (Fundacja Biebrzańska), Hajnówce (Lokalna Grupa Działania "Puszcza Białowieska"), Małym Płocku ("Kraina Mlekiem Płynąca"), Łapach (Stowarzyszenie N.A.R.E.W. - Narwiańska Akcja Rozwoju Ekonomicznego Wsi), Drohiczynie (Lokalna Grupa Działania - Tygiel Doliny Bugu), Dobrzyniewie Dużym (Królewski Gościniec Podlasia), Sejnach (Lokalna Grupa Działania "Sejneńszczyzna").

Za podstawowe uznaje się dzisiaj zagrożenia wynikające z rosnącej presji ludzi na puszczę. Niektóre formy gospodarki leśnej mogą stać w sprzeczności z postulowanymi sposobami ochrony przyrody puszczańskiej. Coraz poważniejszym zagrożeniem jest wzrastająca urbanizacja zachodniego skraju ostoi. Niekorzystny wpływ ma również zła gospodarka wodno-ściekowa Hajnówki i całej zlewni rzeki Leśnej.
Zagrożenie dla przedmiotów ochrony w obszarze Natura 2000 Puszcza Białowieska mogą stanowić: presja urbanizacyjna na polany puszczańskie, zarastanie dolin rzecznych, zaniechanie koszenia łąk na polanach śródleśnych lub ich niewłaściwe zagospodarowanie, zarastanie składnic drewna, zaniechanie wypasu na polanach śródleśnych, intensyfikacja gospodarki łąkarskiej, w tym nawożenie i podsiewanie, zarastanie otwartych powierzchni ze szczodrzeńcem, zanieczyszczenia wód Leśnej i Narewki, obniżenie poziomu wód gruntowych Puszczy Białowieskiej, przekształcanie starorzeczy w stawy rybne, zarastanie starorzeczy, ograniczenie powierzchni i rozdrobnienie starych drzewostanów, pozyskanie drewna w borach, brzezinach i świerczynach bagiennych, niedostateczna ilość żywych drzew dziuplastych, usuwanie próchnowisk i chemiczne zabezpieczanie wnętrza starych drzew przed owadami i grzybami, usuwanie zamierających i martwych świerków i sosen oraz zamierających drzew liściastych, zalesianie naturalnie powstających luk, zarastanie płatów świetlistej dąbrowy, zacienianie stanowisk sasanki otwartej, potencjalne niszczenie roślinności przy zrywce, przypadkowe niszczenie stanowisk roślin przy pracach leśnych, grodzenie upraw leśnych siatką drucianą, potencjalne nadmierna eksploatacja łowiecka populacji sarny, jeleni i dzików, kłusownictwo, potencjalny odłów chrząszczy i motyli przez kolekcjonerów, inwazyjne metody badawcze, zarastanie i osuszanie miejsc rozrodu kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej, likwidacja lub przebudowa przyzagrodowych piwnic ziemnych we wsiach puszczańskich grozi utratą kryjówek dziennych i zimowych mopka.

Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku, http://www.rdos.eu, e-mail: biuro@rdos.eu, fax: (085) 74 06 982, tel.: (085) 74 06 981 wew. 10, (085) 74 03 380 wew. 10

Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna, ul. Malmeda 6, Białymstok, tel.: (85) 732 68 31, fax.: (85) 732 68 31, e-mail: podlaskieit@podlaskieit.pl, strona internetowa: http://www.podlaskie.pl

Dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku